Zaspokojenie zastawnika rejestrowego w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność jest jednym ze sposobów zaspokajania roszczeń w postępowaniu upadłościowym. Trzeba jednak pamiętać, że zastawnik będący jednocześnie wierzycielem osobistym upadłego może uzyskać dywidendę upadłościową w trybie planu podziału funduszów masy upadłości. Pozostałe sposoby zaspokojenia, takie jak plan podziału sum uzyskanych ze zbycia obciążonego zastawem rejestrowym przedmiotu poprzez zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego w trybie określonym w art. 24 ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów czy też w trybie przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność, przewidziane są także dla zastawnika, wobec którego upadły odpowiada za dług wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia, a więc na zasadach odpowiedzialności rzeczowej. W niniejszym artykule przedstawię procedurę związaną ze szczególnym sposobem zaspokojenia zastawnika, jakim jest przejęcie na własność przedmiotu zastawu.

Zgodnie z art. 327 ust. 1 pr. up. zastawnik zastawu rejestrowego może zaspokoić się z przedmiotu zastawu, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu przewiduje taki sposób jego zaspokojenia. Jeżeli jednak umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego nie przewiduje przejęcia na własność lub zbycia przedmiotu zabezpieczenia, zastawnik może zaspokoić się w trybie art. 336 pr. up. przez podział sum uzyskanych ze sprzedaży przedmiotu obciążonego. A jeżeli zastawnik jest wierzycielem osobistym upadłego i nie uzyskał zaspokojenia z sumy uzyskanej ze zbycia rzeczy i praw obciążonych oraz nie uzyskał zaspokojenia przez przejęcie rzeczy czy też jej sprzedaż, w podziale funduszów masy upadłości uczestniczy tylko taką częścią swej wierzytelności, która nie została zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia (art. 340 ust. 1 pr. up.).

Warunkiem, by zastawnik zastawu rejestrowego mógł zaspokoić się w postępowaniu upadłościowym w drodze przejęcia na własność przedmiotu zastawu, jest ważność umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego na tle ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest zawarcie umowy (umowy zastawniczej) pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Zastawnikiem przy zastawie rejestrowym jest zawsze wierzyciel określonego zobowiązania, które jest tytułem prawnym do żądania od danego dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego.

Umowa zastawu rejestrowego może przewidywać w swojej treści uprawnienie zastawnika do zaspokojenia się z przedmiotu zastawu poprzez jego przejęcie na własność, jeżeli: zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi; przedmiotem zastawu są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym; przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość została ściśle oznaczona w umowie zastawniczej (art. 22 u.z.r.); zastaw rejestrowy ustanowiony został na wierzytelności z rachunku bankowego.

Należy zwrócić uwagę, że zastawca może być jedynie dłużnikiem rzeczowym zastawnika. Ustawa nie wymaga natomiast, aby był on jednocześnie dłużnikiem osobistym wierzyciela uprawnionego z tytułu zastawu rejestrowego. Charakter odpowiedzialności zastawcy determinuje możliwość skorzystania z przedstawionych na wstępie sposobów zaspokajania roszczeń w postępowaniu upadłościowym. W drodze przejęcia na własność przedmiotu zabezpieczenia może zaspokoić się zarówno zastawnik będący wierzycielem osobistym upadłego, jak i wierzycielem wyłącznie rzeczowym. Dla umowy zastawniczej ustanawiającej zastaw rejestrowy ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów w art. 3 ust. 1 wprowadziła wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności. Niezbędną przesłanką ustanowienia zastawu rejestrowego jest również wpis do rejestru zastawów (art. 2 ust. 1 u.z.r.). Wpis ma charakter konstytutywny i dopiero z chwilą jego dokonania powstaje zabezpieczenie w postaci zastawu rejestrowego.

Dla oceny możliwości przejęcia na własność przedmiotu zastawu rejestrowego nie bez znaczenia jest fakt, czy dana umowa zastawu rejestrowego jest skuteczna wobec masy upadłości na gruncie przepisów prawa upadłościowego regulujących zagadnienia związane z czynnościami fraudacyjnymi dokonanymi przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości, tj. przepisów art. 127-135 pr. up. Zdarza się często, że dłużnik przed ogłoszeniem upadłości dokonuje czynności prawnych z pokrzywdzeniem wierzycieli, doprowadzając tym samym do stanu niewypłacalności. Stąd w postępowaniu upadłościowym doniosłą rolę odgrywa możliwość uznania za bezskuteczną lub zaskarżenia czynności prawnej upadłego, w tym tej polegającej na ustanowieniu zastawu rejestrowego w celu pozbawienia szansy innych wierzycieli na zaspokojenie się z funduszów uzyskanych ze sprzedaży np. ruchomości obciążonej zastawem w warunkach określonych w przepisach art. 127 i nast. pr. up. Dlatego też syndyk czy sędzia-komisarz przy wykonywaniu czynności zmierzających do zaspokojenia zastawnika rejestrowego powinni oceniać ważność umowy zastawniczej na gruncie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, a także jej skuteczność w stosunku do masy upadłości na tle Prawa upadłościowego i odpowiednio stosowanego art. 527 k.c.

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Zaspokojenie zastawnika rejestrowego w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorcy”, który ukazał się w numerze 24 [2/2021] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.