Przed przystąpieniem do fazy wykonawczej polegającej na wszczęciu trybu przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność należy rozpoznać istnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub w przypadku odpowiedzialności wyłącznie rzeczowej upadłego istnienie zabezpieczenia rzeczowego w postaci zastawu rejestrowego na liście wierzytelności. W tej procedurze syndyk i sędzia-komisarz mogą dokonać oceny ważności lub skuteczności wobec masy upadłości umowy zastawu rejestrowego. Zgodnie z art. 245 ust. 1 pkt 5 pr. up. na liście wierzytelności umieszcza się wzmiankę dotyczącą istnienia i rodzaju zabezpieczenia wierzytelności.

Jeżeli syndyk dojdzie do przekonania, że zabezpieczenie w postaci zastawu rejestrowego jest bezskuteczne w stosunku do masy lub bezwzględnie nieważne, powinien odmówić uznania zabezpieczenia. Sędzia-komisarz przy rozpoznawaniu sprzeciwu w zakresie związanych z wierzytelnością zabezpieczeń powinien oceniać ich ważność i skuteczność w stosunku do masy upadłości. Oczywiste jest, że przy podejmowaniu czynności bezpośrednio związanych z zaspokojeniem zastawnika rejestrowego w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego zarówno syndyk, jak i sędzia-komisarz powinni kierować się ustaleniami dokonanymi w toku sporządzania listy wierzytelności.

Jeżeli z zatwierdzonej przez sędziego-komisarza listy wierzytelności wynikać będzie, że czynność prawna ustanowienia zastawu rejestrowego jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, zastawnik zastawu rejestrowego nie będzie mógł zaspokoić się z przedmiotu zastawu odrębnie od wierzycieli osobistych upadłego.
Co więcej, jeżeli przedmiot zastawu rejestrowego znajduje się we władaniu zastawnika, a umowa okaże się bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, rzecz taka podlega wydaniu syndykowi. Niedopuszczalne jest zatem podejmowanie czynności zmierzających do zaspokojenia zastawnika rejestrowego przed prawomocnym zatwierdzeniem listy wierzytelności przez sędziego-komisarza.

Tylko w sytuacji, gdy zastawnik zastawu rejestrowego dokonał skutecznego zabezpieczenia na majątku dłużnika, może on w postępowaniu upadłościowym skorzystać z odrębnej formy zaspokojenia, którą jest między innymi możliwość przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność przez zastawnika. Trzeba mieć na uwadze okoliczność, że przedmiot zastawu rejestrowego stanowi składnik masy upadłości. Zgodnie bowiem z art. 61 pr. up. z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości służącą zaspokojeniu wierzycieli upadłego, niezależnie od tego, czy majątek ten wolny jest od obciążeń, czy też na jego składnikach dokonano rzeczowych zabezpieczeń, w tym zastawu rejestrowego. Przedmiot objęty zastawem rejestrowym powinien zostać ujęty w spisie inwentarza oraz wyceniony przez syndyka. Jeśli wierzyciel korzysta z prawa przejęcia przedmiotu zastawu, następuje ono według zasad określonych w art. 23 u.z.r., o czym niżej.

Przebieg trybu przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego zależy od tego, w czyim posiadaniu znajduje się owy przedmiot. Art. 327 ust. 2 pr. up. normuje sytuację, w której to przedmiot zastawu rejestrowego znajduje się we władaniu zastawnika, a więc uprawnionego z tytułu zastawu, lub osoby trzeciej niebędącej upadłym. W opisanym stanie faktycznym zastawnik zobowiązany jest do zawiadomienia syndyka o skorzystaniu z możliwości zaspokojenia się w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego. Sędzia-komisarz może również wyznaczyć zastawnikowi termin do zaspokojenia się z przedmiotu zastawu. Przedmiotowy termin ma charakter materialnoprawny i nie podlega przedłużaniu ani skracaniu.

W nawiązaniu do uwag poczynionych w punkcie II artykułu uważam, że sędzia-komisarz powinien wyznaczyć zastawnikowi termin dopiero po zatwierdzeniu listy wierzytelności obejmującej swoim zakresem uznanie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym bądź uznanie zabezpieczenia w postaci zastawu rejestrowego, gdy na upadłym ciąży odpowiedzialność o charakterze wyłącznie rzeczowym. Jeżeli zaś zastawnik zawiadomi samodzielnie syndyka o przejęciu zastawu rejestrowego na własność, syndyk winien wstrzymać się z uznaniem takiego zaspokojenia do czasu rozstrzygnięcia o istnieniu zastawu rejestrowego na liście wierzytelności.

W przypadku odmowy uznania istnienia zabezpieczenia w postaci zastawu rejestrowego syndykowi przysługuje roszczenie o wydanie zatrzymanego przez zastawnika przedmiotu, czyli w razie sporu powinien wytoczyć powództwo windykacyjne na podstawie art. 222 k.c. Jeżeli zaś zastawnik mimo wezwania go w tym zakresie nie skorzysta z prawa przejęcia przedmiotu zastawu na własność, osoba trzecia, u której znajduje się rzecz obciążona zastawem rejestrowym, obowiązana jest wydać przedmiot zastawu syndykowi. Postanowienie sędziego-komisarza o wydaniu syndykowi przedmiotu zastawu jest niezaskarżalne i podlega wykonaniu bez nadawania mu klauzuli wykonalności – art. 327 ust. 3 pr. up. Po przekazaniu przedmiotu zastawu syndyk dokonuje jego sprzedaży, a uzyskana suma podlega podziałowi z uwzględnieniem art. 336 i 340 pr. up. Jeżeli zaś przedmiot zastawu rejestrowego znajduje się w posiadaniu syndyka, sędzia- -komisarz wyznacza zastawnikowi termin, nie krótszy niż miesięczny, do złożenia oświadczenia, czy dokona on zaspokojenia swej wierzytelności poprzez przejęcie na własność przedmiotu zastawu. W razie upływu zakreślonego terminu sprzedaż nastąpi zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego w trybie przetargu. Artykuły 320 i 321 pr. up. należy stosować odpowiednio do sprzedaży ruchomości. Syndyk może też za zgodą rady wierzycieli lub sędziego-komisarza, jeżeli rada wierzycieli nie została ustanowiona, dokonać sprzedaży z wolnej ręki – art. 206 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 213 pr. up.

Wszelkie wspomniane modyfikacje w procedurze przejęcia na własność przedmiotu zastawu rejestrowego przyjęte na wypadek ogłoszenia upadłości powodują, że zaspokojenie się zastawnika w ten sposób wymaga podjęcia czynności w postępowaniu upadłościowym, tj. ustalenia listy wierzytelności, zawiadomienia o zaspokojeniu się syndyka, wyznaczenia przez sędziego-komisarza stosownego terminu do zaspokojenia się przez zastawnika. Okoliczności te powodują, że nie należy tutaj mówić o pozaegzekucyjnym sposobie zaspokojenia w rozumieniu art. 21 u.z.r. Za tym stanowiskiem przemawia też okoliczność, że przedmiot zastawu rejestrowego, jak już zaznaczyłem, stanowi składnik masy upadłości. Jeszcze raz w tym miejscu przypomnieć wypada oczywistość, że zgodnie z art. 61 pr. up. z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości służącą zaspokojeniu wierzycieli upadłego, niezależnie od tego, czy majątek ten wolny jest od obciążeń, czy też na jego składnikach dokonano rzeczowych zabezpieczeń. Dlatego też zaspokojenie zastawnika rejestrowego, nawet przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność, nie może odbyć się z pominięciem postępowania upadłościowego. Z tych względów wątpliwe jest odmienne stanowisko wyrażone w literaturze na tle dawnego Prawa upadłościowego przez F. Zedlera i J. Muchę, którzy twierdzą, że zaspokojenie roszczeń zastawnika rejestrowego zgodnie z wtedy regulującym omawianą problematykę art. 117 § 1 pr. up. z 1934 r. stanowi realizację uprawnień poza postępowaniem upadłościowym. Zdaniem tych autorów zastawnik nie uczestniczy w czynnościach postępowania upadłościowego.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Zaspokojenie zastawnika rejestrowego w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorcy”, który ukazał się w numerze 24 [2/2021] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.