W praktyce niejednokrotnie zdarza się tak, że w umowie zastawniczej określono jednocześnie, że zaspokojenie się zastawnika rejestrowego nastąpi albo przez przejęcie na własność, albo przez sprzedaż przedmiotu zastawu. Powstaje zatem pytanie, czy wierzyciel może dowolnie wybrać sposób zaspokojenia z pominięciem trybu określonego w art. 328 ust. 1 pr. up. Przepis ten stanowi, że jeżeli przedmiot zastawu rejestrowego znajduje się we władaniu syndyka, a wierzycielowi przysługuje prawo do przejęcia przedmiotu na własność, sędzia-komisarz wyznacza wierzycielowi termin do wykonania tego prawa, nie krótszy niż miesiąc. Po jego upływie przedmiot zastawu zostanie sprzedany według przepisów ustawy. Może przecież zdarzyć się, że wierzyciel zwróci się do sędziego-komisarza o przeprowadzenie sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego, nie oświadczając wcześniej, czy zamierza skorzystać z uprawnienia do przejęcia przedmiotu zastawu na własność. Co więcej, może też cofnąć swe oświadczenie w przedmiocie wyboru sposobu zaspokojenia.
W opisanej sytuacji wydaje się, że sędzia-komisarz, przed przystąpieniem do sprzedaży przez syndyka przedmiotu zastawu, powinien wyznaczyć zastawnikowi termin do przejęcia na własność przedmiotu zastawu.

Przemawia za tym brzmienie art. 328 ust. 1 pr. up., który nakłada na sędziego-komisarza obowiązek wyznaczenia wierzycielowi terminu do wykonania tego prawa. Jeżeli sędzia- -komisarz zaniechałby tej czynności, zastawnik w każdej chwili mógłby złożyć oświadczenie o przejęciu na własność przedmiotu zastawu, nawet po przystąpieniu przez syndyka do czynności zmierzających do sprzedaży przedmiotu zastawu, co znacznie utrudniłoby proces likwidacji masy upadłości. Z kolei z uwagi na fakt, że termin określony w art. 328 ust. 1 pr. up. nie rozpoczął biegu, istniałby stan niepewności co do wyboru przez zastawnika sposobu realizacji zabezpieczenia.

Wyznaczenie terminu do wykonania prawa przejęcia na własność i jego bezskuteczny upływ otwierają zaś drogę do sprzedaży przedmiotu zastawu w trybie przewidzianym Prawem upadłościowym. W literaturze podkreśla się, że jeżeli zastawnikowi służy prawo przejęcia przedmiotu zastawu na własność po ogłoszeniu upadłości, priorytet ma zaspokojenie się zastawnika w ten właśnie sposób. Sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego przez syndyka może zaś nastąpić dopiero po wyczerpaniu trybu z art. 328 ust. 1 pr. up., tj. po bezskutecznym upływie terminu do wykonania prawa polegającego na przejęciu przedmiotu zastawu rejestrowego.

W razie zaspokojenia przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność zastawnik powinien rozliczyć się z syndykiem na zasadach określonych w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Ewentualna nadwyżka wartości przejętych rzeczy nad zabezpieczoną na nich wierzytelnością zaliczana jest do funduszów masy upadłości i ulega podziałowi dokonywanemu przez syndyka na zasadach ogólnych. Zgodnie z art. 23 u.z.r., jeżeli umowa zastawnicza przewiduje zaspokojenie zastawnika w drodze przejęcia na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, a zastaw ten ustanowiono na papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, wartość przejętych papierów ustala się po kursie z końca dnia przejęcia. Jeżeli zaś w dniu przejęcia nie notowano tych papierów wartościowych, ich wartość ustala się po kursie z ostatniego dnia ich notowania.
Jeżeli natomiast w umowie ustalono, że zastawnik może zaspokoić się przez przejęcie na własność rzeczy występujących powszechnie w obrocie towarowym, wartość przejętych rzeczy ustala się na podstawie średniej ceny tych rzeczy z dnia przejęcia.

W przypadku gdy wartość rzeczy, wierzytelności i praw określona jest w umowie zastawniczej, postanowienia umowne mają pierwszeństwo przy określaniu wartości rozliczenia. Za dzień przejęcia przedmiotu zastawu należy przyjąć datę skutecznego zawiadomienia syndyka przez zastawnika o zaspokojeniu.

Aby oświadczenie woli o przejęciu wywierało skutki prawne w postępowaniu upadłościowym, musi ono dotrzeć do syndyka. Zgodnie zaś z art. 61 k.c. oświadczenie woli uważa się za złożone, gdy doszło do adresata (syndyka) w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Z chwilą dojścia do syndyka oświadczenia woli o przejęciu na własność przedmiotu zastawu syndyk powinien wydać przedmiot zastawu zastawnikowi. Jeżeli zastawnik odmawia jego przyjęcia, pozostaje w zwłoce – art. 486 k.c. Jeżeli natomiast to syndyk odmawia wydania przedmiotu zastawu rejestrowego, wierzycielowi służy prawo żądania wyłączenia i wydania rzeczy, prawa czy też wierzytelności z masy upadłości w trybie art. 70 pr. up. Z chwilą bowiem złożenia skutecznego oświadczenia o przejęciu na własność przedmiotu zastawu rejestrowego przedmiot ten staje się własnością zastawnika i nie jest składnikiem majątku upadłego, stanowiącego masę upadłości.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Zaspokojenie zastawnika rejestrowego w drodze przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego na własność w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorcy”, który ukazał się w numerze 24 [2/2021] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.