Postępowania odrębne uregulowane ustawą Prawo upadłościowe nie stanowią osobnego trybu postępowania, charakteryzują się jednak odmiennościami wynikającymi ze specyfiki spraw toczących się wobec określonych w ustawie podmiotów. Przepisy dotyczące postępowań odrębnych nie mają charakteru kompletnego, w związku z czym do tych postępowań zastosowanie znajdą przepisy o postępowaniu zwykłym, z uwzględnieniem odrębności przewidzianych dla danego rodzaju postępowania odrębnego.

Jedną z instytucji prawnych umieszczonych w postępowaniach odrębnych jest kurator ustanowiony np. dla obligatariuszy. Szczególną uwagę zwraca rola, jaką ustawodawca przypisał kuratorowi w trybie sprzedaży z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości. Na taką sprzedaż syndyk musi uzyskać zgodę kuratora.

W ramach upadłościowych postępowań odrębnych obowiązek uzyskania zgody kuratora na sprzedaż mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości występuje w przypadku upadłości: banków hipotecznych (art. 445 b ust. 2 Prawa upadłościowego); zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (art. 477 ust. 3 Prawa upadłościowego); emitentów obligacji (art. 488 ust. 3 Prawa upadłościowego). Przed nowelizacją z 24 lipca 2015 r. odpowiednik obecnie obowiązującego art. 445 b ust. 2 stanowił art. 447 Prawa upadłościowego i naprawczego. Odmienność regulacji w wymienionych postępowaniach odrębnych przejawia się w ustanowieniu instytucji osobnej masy upadłości, która służy odpowiednio zaspokojeniu roszczeń wierzycieli z listów zastawnych oraz roszczeń z tytułu umów o instrument pochodny, wpisanych do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych (art. 442 Prawa upadłościowego); ponadto jest przeznaczona na zaspokojenie roszczeń z tytułu umów ubezpieczenia, umów reasekuracji oraz kosztów likwidacji tej masy (art. 477 ust. 1 Prawa upadłościowego); czy też przeznaczona jest na zaspokojenie praw obligatariuszy (art. 488 ust. 1 Prawa upadłościowego). Sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości w wymienionych sprawach upadłościowych wymaga zgody kuratora.

Czynność prawna powinna zostać dokonana w zgodzie z ustalonymi regułami i postanowieniami wynikającymi z norm regulujących ich dokonanie. Działania podejmowane z naruszeniem tych postanowień oraz reguł są traktowane jako brak dokonania czynności prawnej – czynność nieistniejąca – albo będą kwalifikowane jako nieważna czynność prawna, względnie bezskuteczna czynność prawna. Czynność prawna dokonana z naruszeniem reguł lub postanowień określonych w przepisach prawa nie wywoła właściwych sobie skutków prawnych albo jej skutki są ograniczone przez odnoszące się do tej czynności prawnej regulacje. W przypadku nieważności czynności prawnej czynność taka jest nieważna od początku, wynika z mocy prawa i jest skuteczna wobec wszystkich uczestników obrotu; z tym że sama nieważność czynności prawnej może zostać ograniczona do części czynności prawnej (art. 58 § 3 KC). Z pojęciem nieważności czynności prawnej skorelowane jest pojęcie konwalidacji czynności prawnej, polegającej na uznaniu nieważnej czynności prawnej za czynność ważną w wyniku zaistnienia zdarzeń późniejszych, oraz pojęcie konwersji czynności prawnej, polegającej na przekształceniu czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną. Nieważność czynności prawnej wynika ze sprzeczności z ustawą lub stwierdzenia, że czynność prawna zmierza do obejścia prawa (art. 58 KC). Sprzeczność czynności prawnej z ustawą wynika z sytuacji, w której czynność prawna nie zawiera treści wymaganych przez ustawę dla jej skuteczności. Poza tym nieważna jest też czynność prawna mająca na celu obejście ustawy. Dotyczy czynności, które nie są wprost zakazane i ich treść nie zawiera elementów sprzecznych z ustawą, jednak zmierza do osiągnięcia skutków prawnie zakazanych. Z tym zagadnieniem związane jest pojęcie wzruszalności czynności prawnej, która wywołuje skutki prawne, jednak skutki takiej czynności są niepewne – możliwe jest bowiem definitywne unieważnienie, zniesienie skutków takiej czynności.

Wyróżnić też należy pojęcie bezskuteczności względnej czynności prawnej, która nie wywołuje oznaczonych skutków prawnych jedynie w stosunku do określonych osób, co może wynikać wprost z treści normy prawnej bądź ustalenie bezskuteczności takiej czynności prawnej wymaga i następuje w drodze konstytutywnego orzeczenia sądu (por. art. 59 KC), oraz pojęcie bezskuteczności zawieszonej – czynności niezupełnej, która jest ważna, jednak nie wywołuje skutków prawnych do czasu wyrażenia zgody przez osobę trzecią, odmowy jej udzielenia lub bezskutecznego upływu terminu na jej udzielenie. Uzależnienie dokonania czynności prawnej od zgody osoby trzeciej (por. art. 63 KC) może dotyczyć wszelkich czynności prawnych, a więc nie tylko dwustronnych (umów), ale także jednostronnych czynności prawnych, chociaż w odniesieniu do czynności jednostronnych ustawodawca ogranicza je w przepisach szczególnych, np. wykluczając możliwość udzielenia zgody po dokonaniu czynności prawnej. W zakresie art. 63 KC należy odnotować, że znajduje on zastosowanie wówczas, gdy dokonanie czynności prawnej wymaga z mocy ustawy zgody jakiejś osoby niebędącej stroną dokonywanej czynności, z tym, że chodzi o zgodę udzielaną przez osobę, podmiot prawa cywilnego występujący w takiej roli.

Regulacji art. 63 KC nie podlegają zaś przypadki, gdy skuteczność czynności prawnej uzależniona jest od zezwolenia lub innej czynności organu administracji, sądu (czy sędziego-komisarza), rady wierzycieli itp.. Wskazany pogląd dotyczący braku stosowania normy art. 63 KC w stosunku do zgody rady wierzycieli w zakresie podejmowania czynności, między innymi przez syndyka, nie jest jednolity. Wskazuje się, że do zgody rady wierzycieli (art. 206 Prawa upadłościowego) stosuje się przepisy o zgodzie osoby trzeciej (art. 63 KC), a zgoda rady wierzycieli może być wyrażona zarówno przed dokonaniem czynności, jak i po jej dokonaniu, z zastrzeżeniem, że nie znajdzie zastosowania norma art. 63 § 2 KC odnosząca się do szczególnej formy wyrażania zgody przez osobę trzecią, z uwagi na to, że sposób działania rady wierzycieli został wyraźnie uregulowany.

Ustawa Prawo upadłościowe kilkakrotnie przewiduje skutek nieważności w zakresie czynności prawnych dokonywanych przez syndyka lub upadłego. Należy wskazać, że skutek nieważności został przewidziany w przypadku czynności dokonanych przez upadłego w stosunku do mienia wchodzącego w skład masy upadłości w sytuacji, w której upadły traci prawo zarządu tym mieniem z chwilą ogłoszenia upadłości (art. 51 wzw. z art. 75 i 77 pr. up.), bez względu na wpływ ewentualnie dokonanych czynności na wartość masy upadłości, tzn. także czynności korzystnych z punktu widzenia masy upadłości. Podobnie art. 83 pr. up. stanowi, że postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są nieważne.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Charakter zgody kuratora na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości w postępowaniach odrębnych”, który ukazał się w numerze 31 [1/2023] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.