Kurator w postępowaniach odrębnych jest odpowiedzialny za to, żeby likwidacja osobnej masy upadłości przebiegała prawidłowo. W taki sposób, aby sumy pochodzące z likwidacji osobnej masy upadłości nie zostały wykorzystane w innym celu niż zaspokojenie podmiotów, dla których przewidziano odrębny sposób zaspokojenia z osobnej masy upadłości. Kurator ma prawo przeglądać księgi oraz dokumenty upadłego i dokumenty postępowania, powinien otrzymywać wszelkie niezbędne informacje i wiadomości w zakresie podejmowanych w postępowaniu czynności, mających wpływ na obowiązki kuratora i które są związane z realizacją jego zadań. Kurator odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego pełnienia obowiązków. Ma prawo głosu tylko w tych sprawach, które mogą mieć wpływ na prawa podmiotów, których interesy reprezentuje. Kurator powinien zostać zawiadomiony o czynnościach w postępowaniu, w tym m.in. o terminach zgromadzenia wierzycieli, a jeżeli na zgromadzeniu powstanie spór co do tego, czy jest uprawniony do głosowania nad określoną kwestią, powinien zwrócić się o rozstrzygnięcie do sędziego-komisarza. Jeżeli syndyk odmawia informacji albo udostępnienia ksiąg lub dokumentów, kurator może zwrócić się do sędziego-komisarza, który w trybie nadzoru wyda odpowiednie polecenia; jednocześnie sędzia-komisarz może również odwołać kuratora, który nie wypełnia prawidłowo swoich obowiązków. W wymienionych postępowaniach odrębnych szczególne uprawnienie kuratora zostało przewidziane dla czynności sprzedaży z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości. Należy jednak zaznaczyć, że zgoda kuratora ani nie stanowi podstawy do zainicjowania trybu likwidacji osobnej masy upadłości, ani też jej wyrażenie nie powoduje po stronie syndyka obowiązku skorzystania z trybu sprzedaży z wolnej ręki. Ponadto wskazać należy, że znaczenie zgody kuratora na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości materializuje się dopiero, jeżeli taką zgodę wyrazi wcześniej odpowiednio rada wierzycieli lub sędzia-komisarz.

Zwraca się też uwagę, że zgodnie z art. 484 ust. 2 pr. up. kuratora nie ustanawia się w przypadku, gdy dla zabezpieczenia praw z obligacji ustanowiono na majątku emitenta hipotekę. W praktyce jest to sytuacja dość częsta, gdyż hipoteka stanowi najczęstszy i najpewniejszy sposób zabezpieczenia roszczeń obligatariuszy. W takim przypadku prawa i obowiązki obligatariuszy w postępowaniu upadłościowym wykonuje administrator hipoteki ustanowiony na podstawie art. 31 ust. 4 ustawy z 15 stycznia 2015 r. o obligacjach (Dz.U. z 2022 r., poz. 454 i 872). Przepis ten wskazuje, że przed rozpoczęciem emisji obligacji emitent jest obowiązany zawrzeć w formie pisemnej pod rygorem nieważności umowę z administratorem hipoteki, który wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela hipotecznego we własnym imieniu, lecz na rachunek obligatariuszy. Administratorem hipoteki może być także bank pełniący funkcję banku-reprezentanta. W przypadku wygaśnięcia umowy administrator hipoteki wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela hipotecznego do czasu zawarcia przez emitenta umowy z nowym administratorem.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że w takiej sytuacji prawa i obowiązki obligatariuszy w postępowaniu upadłościowym wykonuje administrator hipoteki, o którym mowa w art. 68(2) KWU, którego dla uporządkowania stanu postępowania sędzia-komisarz powinien ustanowić kuratorem, chociażby z uwagi, że nie byłoby możliwości wypracowania wspólnego stanowiska w sprawie, gdyby kurator posiadał inną ocenę sytuacji i optymalnych dla obligatariuszy działań niż administrator hipoteki. Wskazuje się, że pogląd ten jest celowy i powinien zostać oparty o wykładnię funkcjonalną przepisu art. 484 ust. 2 pr. up.. Przyjęcie takiego poglądu w mojej ocenie powoduje, że administrator, będąc ustanowionym kuratorem, wyrażałby zgodę na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości. Jednak autorzy przytoczonych poglądów dostrzegają, że materiał normatywny zawarty w art. 484 ust. 2 pr. up. dostarcza istotnych argumentów przeciwko koncepcji ustanowienia administratora hipoteki także kuratorem.

W mojej ocenie przyjęcie wskazanych poglądów jest słuszne z punktu widzenia celów postępowania upadłościowego, w tym usunięcia problemów mogących wystąpić w toku postępowania, chociażby z uwagi na to, że nie można wykluczyć jednoczesnego funkcjonowania kuratora oraz administratora hipoteki, np. kiedy zabezpieczenia nie ustanowiono jedynie w formie hipoteki. Z kolei w takiej konfiguracji uprawnionym do wyrażenia zgody, o której mowa w art. 488 ust. 3 pr. up., byłby jedynie kurator. Na marginesie należy zasygnalizować jednak, co pozostaje poza tematem niniejszego opracowania, kilka kwestii związanych z brzmieniem art. 484 ust. 2 pr. up.

Po pierwsze, przepis art. 484 ust. 2 pr. up., mając na uwadze jego systematykę i literalne brzmienie, można także odczytać w ten sposób, że skoro istnieje zabezpieczenie w postaci hipoteki, kurator nie jest w ogóle ustanawiany, a prawa obligatariuszy reprezentuje jedynie administrator hipoteki – w takim przypadku art. 488 ust. 3 odnoszący się jedynie do zgody kuratora, jako przepis szczególny, nie znalazłby zastosowania do administratora hipoteki. Ponadto przepis art. 484 ust. 2 pr. up. w zakresie administratora hipoteki odsyła do art. 31 ust. 4 ustawy o obligacjach, a jednocześnie art. 484 ust. 2 pr. up. nie rozstrzyga chociażby zakresu zastosowania pozostałych norm art. 31 ustawy o obligacjach, w tym ust. 5 tego przepisu, który stanowi, że do administratora hipoteki nie stosuje się przepisów art. 682 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, co z kolei potwierdza, że wierzyciele hipoteczni nie mają wpływu na wybór osoby administratora hipoteki, gdyż należy on do emitenta, a z kolei jego upadłości dotyczy postępowanie odrębne, w którym stosuje się art. 484 ust. 2 pr. up.

Pozostaje otwarte pytanie, czy po ogłoszeniu upadłości na wypadek wygaśnięcia umowy z administratorem uprawnienie do zawarcia nowej umowy pozostaje przy emitencie, jak wskazuje art. 31 ust. 4 ustawy o obligacjach, czy w tym zakresie uprawniony jest już syndyk. W związku z tym powstaje dodatkowe pytanie o odpowiedzialność administratora za niewykonanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków, np. czy samodzielną podstawą odpowiedzialności są przepisy prawa upadłościowego – art. 484 ust. 2 pr. up., czy odpowiedzialności administratora należy poszukiwać w umowie między emitentem a administratorem hipoteki i traktować ją jako umowę zawartą na rzecz osoby trzeciej – tu obligatariuszy (art. 31 ust. 4 ustawy o obligacjach w zw. z art. 393 KC). Tym samym przychylam się do stanowiska, w którym regulacja art. 484 ust. 2 pr. up. z uwagi na mogące pojawić się w praktyce rozbieżności i problemy co do zakresu jej stosowania powinna stać się przedmiotem interwencji ustawodawcy.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Charakter zgody kuratora na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości w postępowaniach odrębnych”, który ukazał się w numerze 31 [1/2023] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.