W odrębnych postępowaniach upadłościowych: wobec banków hipotecznych (art. 445 b ust. 2 Prawa upadłościowego); wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (art. 477 ust. 3 Prawa upadłościowego); wobec emitentów obligacji (art. 488 ust. 3 Prawa upadłościowego), wymienione normy stanowią, że „w przypadku” (art. 445 b ust. 2) lub „w razie” (art. 477 ust. 3 i art. 488 ust. 3) wyrażenia zgody przez radę wierzycieli lub sędziego-komisarza na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości sprzedaż wymaga zgody kuratora. Przepisy te wprost p6twierdzają, że obowiązek wyrażenia zgody przez kuratora urzeczywistnia się w sytuacji, kiedy uprzednio taka zgoda została wyrażona przez radę wierzycieli lub sędziego-komisarza. Przepis art. 206 Prawa upadłościowego zawiera katalog czynności, których bez zezwolenia rady wierzycieli nie można dokonać, a wśród tych czynności wymienia sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład masy upadłości. Zgodnie z art. 213 ust. 1 i 2 Prawa upadłościowego, jeżeli rady wierzycieli nie powołano, zgodę na dokonanie tych czynności wydaje sędzia-komisarz, także w sytuacji jeżeli rada wierzycieli nie podjęła decyzji w wyznaczonym przez sędziego-komisarza terminie. Aktualne15 brzmienie art. 206 wprost ustanawia rygor nieważności dla wymienionych w tym przepisie czynności, jeżeli rada wierzycieli nie wyrazi zgody na wskazaną czynność. Jeżeli rada wierzycieli nie wyrazi zgody wymaganej przez ustawę, to czynność taka, nawet jeżeli zostanie dokonana, jest nieważna.

Przed 1 stycznia 2016 r. brak podjęcia uchwały przez radę wierzycieli w zakresie zgody na dokonanie czynności, o których mowa w art. 206, nie był obarczony przewidzianym – jak to ma miejsce obecnie – skutkiem nieważności czynności dokonanej bez takiej zgody. W przypadku dokonania czynności prawnej bez wymaganej przez prawo zgody osoby trzeciej istnieją rozbieżności, czy taką czynność należy uznać za nieważną, czy bezskutecznie zawieszoną. Przed 1 stycznia 2016 r. wskazywano, że „Zezwolenie rady wierzycieli, jako tzw. conditio iuris, powinno być zasadniczo udzielone przed dokonaniem czynności prawnej, jest ono jednak skuteczne także wtedy, gdy rada wierzycieli zatwierdziła czynność dokonaną już przez syndyka albo zarządcę” (tak w szczególności M. Allerhand, [w:] Komentarz, s. 320; S. Gurgul, [w:] Komentarz, s. 135; K. Piasecki, [w:] Komentarz, s. 111; oraz Z. Świeboda, [w:] Komentarz, s. 150). Pogląd ten, kwestionowany przez innych przedstawicieli doktryny (zob. W. Gawlas, W. Jonsik, [w:] Prawo, s. 147), został bez zastrzeżeń zaaprobowany przez Sąd Najwyższy w uchwale z 14 grudnia 1995 r., III CZP 176/95, OSNC 1996, nr 3, poz. 41, która ze względu na przejęcie dotychczasowej konstrukcji uprawnień rady wierzycieli zachowała w pełni swe znaczenie przy wykładni art. 206 PrUpN przed nowelizacją obowiązującą od 1 stycznia 2016 r.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w wymienionej uchwale: „Werbalna wykładnia art. 131 § 1 PrUp skłania do wniosku, że wymagane zezwolenie powinno być uzyskane przed zawarciem umowy. Jednakże przyjęcie wykładni, u podłoża której leży wzgląd na przestrzeganie zasady praktycznego działania prawa, w znaczeniu dostrzegania konsekwencji urzeczywistniania normy prawnej, każe dopuścić możliwość następczego zezwolenia, mającego charakter potwierdzenia dokonanej już z udziałem syndyka czynności prawnej (…). Ważność umowy, która została zawarta przez syndyka bez wymaganego zezwolenia, zależy zatem od potwierdzenia jej przez radę wierzycieli lub, stosownie do okoliczności, przez sędziego-komisarza”. Wynika z tego, że czynność dokonana przez syndyka nie była nieważna, lecz była jedynie bezskuteczna i uzyskiwała skuteczność po wyrażeniu stosownej zgody. Istotą czynności prawnej niezupełnej jest, że ma ona charakter czynności o skuteczności zawieszonej w czasie. W okresie tego zawieszenia czynność tę należy traktować jako jeszcze niedokonaną (niekompletną). Do chwili definitywnego przesądzenia jej losów czynność ta nie spełnia wymogów skuteczności. Sytuację tę można naprawić poprzez złożenie przez osobę uprawnioną oświadczenia potwierdzającego czynność. Takie zdarzenie powoduje usunięcie braku, czyli dopełnienie wszelkich przesłanek skuteczności.

Z drugiej strony przed 1 stycznia 2016 r. wskazywano na argumenty uznające taką czynność, do czasu wyrażenia zgody, za nieważną, wskazując też, że z uwagi na charakter prawny niektórych czynności, na dokonanie których wymagana jest zgoda rady wierzycieli, od tej reguły istnieją wyjątki, które dotyczą czynności związanych z likwidacją masy upadłości z uwagi chociażby na to, że sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej, a z kolei nabywca egzekucyjny staje się nabywcą pierwotnym, przeciwko któremu nie można podnosić zarzutu co do ważności nabycia, jak też wyjątek dotyczący czynności procesowych, m.in. zawarcia ugody albo zrzeczenia się roszczenia przez syndyka – jeżeli sąd uznał za skuteczne uznanie powództwa dokonane przez te podmioty, mimo braku zgody rady wierzycieli, wówczas dojdzie do zawarcia ugody sądowej, a w konsekwencji i umorzenia postępowania cywilnego albo wydania orzeczenia uwzględniającego zrzeczenie się roszczenia. Przychylić się należy do poglądu, że przed 1 stycznia 2016 r. brak wyrażenia zgody przez radę wierzycieli nie powodował nieważności dokonanej czynności. Nie przekonuje bowiem pogląd, że w stanie prawnym przed 1 stycznia 2016 r. skutek nieważności czynności prawnej miałby zostać ograniczony z uwagi na charakter i specyfikę wynikającą z innych zdarzeń prawnych.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Charakter zgody kuratora na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości w postępowaniach odrębnych”, który ukazał się w numerze 31 [1/2023] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.