Art. 249 pr. up. dotyczy sposobu umieszczania na liście wierzytelności z tytułu powtarzających się świadczeń okresowych w zależności od tego, czy czas ich trwania jest oznaczony, czy nie. Do świadczeń okresowych możemy zaliczyć rentę, o której mowa w art. 444 § 2 k.c., alimenty wynikające z art. 60 oraz 128 i n. k.r.o., a także świadczenia z dożywocia ustanowionego na podstawie art. 908-916 k.c. Wartość pieniężną omawianych praw do powtarzających się świadczeń określa się przez zsumowanie wszystkich przyszłych świadczeń przysługujących za okres po ogłoszeniu upadłości i odjęcie odsetek za czas od dnia ogłoszenia upadłości do dnia wymagalności każdego pojedynczego świadczenia. Odsetki należy przyjmować do obliczeń według stopy ustawowej, ale nie więcej niż 6% w stosunku rocznym.

Wierzytelności z tytułu świadczeń powtarzających się, w których czas trwania oznaczony jest na czas życia uprawnionego lub innej osoby, albo nieoznaczonych co do czasu trwania umieszcza się na liście wierzytelności jako sumę stanowiącą wartość prawa. Przykładem takiego prawa ustanowionego na czas życia uprawnionego jest dożywocie ustanowione na rzecz zbywcy nieruchomości lub osoby mu bliskiej (art. 908 k.c.). Prawo upadłościowe nie daje żadnych wskazówek co do ustalenia wartości takiego prawa.

Według M. Allerhanda wartość prawa ograniczonego na czas życia uprawnionego oblicza się według zasad prawdopodobieństwa, zaś wartość innego prawa – według sumy, jaka była potrzebna do nabycia prawa. Prawdopodobieństwo możemy określić, posiłkując się danymi statystycznymi dotyczącymi długości życia człowieka (mężczyzny, kobiety). Wartość takiego prawa można ustalić, biorąc pod uwagę wiek osoby uprawnionej, przewidywany okres jej życia. Uzyskana kwota nie podlega pomniejszeniu o odsetki ustawowe. W razie umownego określenia sumy wykupu prawa nie stosuje się zasad naliczania wartości wynikających z art. 249 ust. 1 i 2 pr. up.

Wartością prawa jest suma ustalona w umowie przez strony jako suma wykupu. W praktyce wątpliwości budzi sposób ujęcia na liście wierzytelności wynikających z zobowiązań do świadczeń okresowych, gdy w trakcie danego okresu została ogłoszona upadłość. Wierzytelność za okres rozliczeniowy, w trakcie którego została ogłoszona upadłość, wynikająca z ciążącego na upadłym zobowiązaniu do świadczeń okresowych, w szczególności z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy, podatków, składek na ubezpieczenie społeczne, a także umowy leasingu, jeżeli przedmiot leasingu nie stanowi u korzystającego upadłego środka trwałego w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ulega z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność powstałą przed dniem ogłoszenia upadłości oraz część traktowaną jak wierzytelność powstająca po ogłoszeniu upadłości.

Należy zwrócić uwagę, że kwestia traktowania wierzytelności okresowych, gdy ogłoszono upadłość w trakcie trwania umowy, której przedmiotem są świadczenia okresowe, nie budziła większych wątpliwości. Przyjmowano, że ta część wierzytelności okresowej, która przypadła przed ogłoszeniem upadłości, jest wierzytelnością upadłościową podlegającą zgłoszeniu, natomiast część wierzytelności okresowej przypadająca po ogłoszeniu upadłości stanowiła wierzytelność do masy upadłości i jako koszty postępowania upadłościowego nie podlegała zgłaszaniu, ale mogła być też dochodzona przeciwko syndykowi. Wydaje się, że zgodnie z art. 245a pr. up. zaliczamy poszczególne wierzytelności okresowe, w zależności kiedy one powstały (przed ogłoszeniem upadłości czy po nim), stosunkowo do czasu, którego dotyczy dana wierzytelność. Jak to słusznie zauważył P. Zimmerman, „okres rozliczeniowy, w toku którego doszło do ogłoszenia upadłości, może być dowolnej długości – od tygodnia, poprzez najczęstszy – miesiąc, dwa miesiące, kwartał, pół roku, aż po rok. W każdym wypadku proporcja liczby dni w pierwszej części (poprzedzającej ogłoszenie upadłości) do całego okresu – określa procentowy udział wierzytelności powstałej przed dniem ogłoszenia upadłości w całej kwocie wierzytelności, zaś pozostałą część odpowiadającą proporcji liczby dni w okresie rozliczeniowym przypadających po ogłoszeniu upadłości do długości całego okresu rozliczeniowego traktować należy jako wierzytelność powstałą po ogłoszeniu upadłości, czyli zobowiązanie masy, o którym mowa w art. 230 pr. up.”.

Z uwagi na fakt, że art. 245a pr. up. obejmuje także wierzytelności publicznoprawne, i na fakt, że odrębne przepisy wymagają sporządzenia deklaracji lub innego tego typu dokumentu obejmującego rozliczenie, obie części wierzytelności muszą być ujmowane w odrębnych deklaracjach. Przykładem występującym często w praktyce jest rozliczenie w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu podatku VAT w sytuacji, gdy obowiązek podatkowy powstał przed ogłoszeniem upadłości, a zobowiązanie podatkowe powstało z chwilą złożenia deklaracji VAT przez syndyka już po ogłoszeniu upadłości. Z takiego stanu faktycznego wynika, że okres rozliczeniowy podatku VAT może objąć należności podatkowe, których źródło wypływa ze zdarzeń mających miejsce przed i po ogłoszeniu upadłości. Przypomnieć tylko należy, że skutki ogłoszenia upadłości powstają z dniem jej ogłoszenia. Dlatego o powstaniu skutków ogłoszenia upadłości decyduje początek dnia, w którym wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości.

Przypisanie konkretnej należności podatkowej cech wierzytelności upadłościowej, tzn. takiej, która powstała przed ogłoszeniem upadłości, czy też cech zobowiązania masy upadłości w rozumieniu art. 230 ust. 1 lub 2 prup., a więc takiej wierzytelności, która powstała po ogłoszeniu upadłości, ma znaczenie dla jej dalszych losów w postępowaniu upadłościowym i oceny, czy powinna być umieszczana na liście wierzytelności. Od momentu powstania wierzytelności podatkowej w zaprezentowanym ujęciu zależeć będzie tryb jej dochodzenia, a co istotniejsze – sposób zaspokojenia.

Jeżeli zatem ustalimy, że dana należność podatkowa z tytułu VAT powstała przed ogłoszeniem upadłości, to uprawniony organ winien zgłosić swą wierzytelność z tego tytułu w trybie przewidzianym w art. 236 i n. pr. up. z żądaniem umieszczenia na liście wierzytelności, a syndyk powinien dokonać jej rozpoznania na liście wierzytelności. Jeżeli zaś uznamy daną wierzytelność podatkową za wierzytelność powstałą po ogłoszeniu upadłości, czyli ujmując tę kwestię od strony zobowiązanego upadłego za zobowiązanie masy upadłości, to jej dochodzenie w postępowaniu upadłościowym nastąpi na zasadach ogólnych bez potrzeby zgłaszania syndykowi. Moim zdaniem na gruncie prawa upadłościowego decydujące znaczenie dla kryterium czasu powstania należności podatkowej ma moment wystąpienia zdarzenia będącego źródłem dla naliczenia podatku VAT.

W związku z tym, jeżeli zdarzenie determinujące powstanie obowiązku podatkowego nastąpiło przed ogłoszeniem upadłości, ale spowodowało powstanie zobowiązania podatkowego już po ogłoszeniu upadłości, wierzytelności podatkowej z tego tytułu nie możemy zaliczyć do zobowiązań masy upadłości. Taka należność podatkowa stanowi wierzytelność upadłościową podlegającą zgłoszeniu syndykowi. Jeżeli zaś czynność prawna, z którą związane jest powstanie podatku z tytułu VAT, została dokonana przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, to należność z tego tytułu zaliczyć możemy albo do kosztów postępowania upadłościowego, albo innych zobowiązań masy.

 

dr Paweł Janda

________________________

Niniejsza publikacja to fragment artykułu „Rozpoznanie wierzytelności przez syndyka w postępowaniu upadłościowym – wybrane zagadnienia”, który ukazał się w numerze 20 [2/2020] czasopisma „Doradca Restrukturyzacyjny”.